Toplumun %15’ini etkileyen huzursuz bağırsak sendromu, son zamanlarda
oldukça yaygın görülmeye başlayan sindirim problemlerinden biridir.
Nöroendokrin, genetik ve diyetsel faktörler, bağırsak florası ve
kronik bağırsak inflamasyonu hastalık oluşumunu etkilese de
hastalığın en önemli tetikleyicileri psikolojik durum ve strestir.
Orta yaştaki kadınlarda daha sık görülür. Huzursuz bağırsak
sendromu olan bireylerin bağırsak yapısında bozukluk yoktur ancak
bağırsaklarının işleyişi bozulur. Bu da geçmeyen ve aralıklarla
tekrar eden karın ağrısı, gaz, şişkinlik gibi dispeptik
yakınmalara ve dışkılama alışkanlıklarında değişikliklere yol
açarak yaşam kalitesini olumsuz etkiler. Huzursuz bağırsak sendromu
üç sınıfa ayrılabilir; kabızlık, ishal ile veya değişimli
olarak hem kabızlık hem ishal oluşumu ile seyredebilir.
Günlük Rahatsızlıklarla Karıştırmayız
Karın ağrısı, midede şişlik ve gerginlik hissi, ishal veya
kabızlık pek çoğumuzun günlük hayatımızda karşılaştığımız
sorunlardandır. Gün içerisinde tüketilen besinler, aktivite, soğuk
algınlığı gibi birçok dış faktöre bağlı oluşan geçici olan
bu durumlar huzursuz bağırsak sendromu ile
karşılaştırılmamalıdır. Son 3 ay içinde haftada en az 1 gün
tekrarlayan bir karın ağrısı ile beraber dışkılama sıklığında
değişiklik, dışkı görünümünde farklılık ve dışkılama ile
birlikte hastalık semptomlarının geçmesi durumlarından en az ikisi
varsa huzursuz bağırsak sendromu söz konusudur.
Düzenli Bir Yaşam Oluşturun
Huzursuz bağırsak sendromunun tedavisi sağlıklı ve düzenli bir
yaşam içerisinde gizlidir. Yeterli uyku, düzenli egzersiz, duygu
durumunun kontrolü, stres yönetimi ve sağlıklı beslenme çözüme
ulaşmayı sağlayacak köşe taşlarıdır. Beslenme tedavisi hastanın
semptomlarına özgü olmalıdır. Yapılan çalışmalar huzursuz
bağırsak sendromuna sahip hastaların çoğunda belirli besinlere
karşı alerjilerin veya aşırı duyarlılığının olduğunu
göstermektedir. Bu nedenle tedavide öncelikle çölyak, laktoz
intoleransı veya başka bir besine karşı alerji veya hassasiyet
araştırılmalıdır. Herhangi bir besine karşı tespit edilen
rahatsızlık durumu varsa o besin beslenmeden çıkarılmalıdır.
Çözümü Besinlerle Sağla
Enerji ve besin öğesi gereksinimini karşılayan düzenli bir beslenme
planı oluşturulmalıdır. Rahat bir ortamda, küçük porsiyonlarda ve
sıklıkla yemek mide hacminin birden artmasını önleyerek karın
ağrısı ve şişkinlik oluşumunu engeller. Bu nedenle günde 3 ana
öğüne ek 1 veya 2 kez ara öğün yapılmalıdır. Sıvı ve psilyum
gibi çözünür posa kaynakları yeterli tüketilmelidir. Ancak
posanın birden beslenmeye eklenmesi hastalık semptomlarını
artırabileceğinden miktar yavaş yavaş artırılmalıdır. Önceki
beslenme önerileri ayrıca çoğu hastada rahatsızlık yaratan çiğ
soğan, lahana, turp gibi gaz yapıcı sebzelerin ve baklagillerin,
bağırsakları tahriş edebilecek tütsülenmiş ve tuzlanmış
etlerin, çay, kahve, çikolata, baharatlar ve sirkenin
kısıtlanmasını önermekteydi. Bunlara ek olarak güncel öneriler
fruktoz, laktoz, oligosakkaritler, sorbitol gibi poliol içeren bazı
besinlerin kısıtlanması gerektiğini, probiyotik ve prebiyotik
besinlerin ve nane yağının da beslenmeye eklenmesinin fayda
sağlayabileceğini göstermektedir.
Güncel Bir Tedavi Yaklaşımı: Düşük Fodmap Diyeti
FODMAP kısaltması ‘Fermente edilebilen Oligosakkarit, Disakkarit,
Monosakkarit ve Poliolleri’ temsil eder. Bu kısa zincirli
karbonhidratların ince bağırsaktan emilimleri yavaştır, bu nedenle
bağırsak hareketliliğini ve bağırsakta su tutulumunu artırarak
dışkılama düzenini değiştirirler. Ayrıca kolondaki bakterileri
beslemek için kullanılırlar ve gaz ve şişkinlik semptomlarını
artıran sindirim ürünleri oluştururlar. Herkes bu karbonhidratları
tükettiğinde sindirim problemi yaşamaz; ancak huzursuz bağırsak
sendromu hastalarında duyarlılık fazladır.
Düşük FODMAP Diyeti kısa zincirli karbonhidratları kısıtlayan diyettir. Karın ağrısı, gaz şişkinlik ve ishal semptomlarına sahip olan huzursuz bağırsak sendromu hastalarında bu diyet yarar sağlayabilir. Ancak FODMAP’in düşük miktarda tüketimi lif alımını azaltacağı için; kabızlık şikayeti olan hastalarda bu diyetin, semptomları daha da artıracağı unutulmamalıdır.
Ayrıca yapılan bazı araştırmalar düşük FODMAP diyetinin
bağırsaklarda Bifidobakteriler gibi yararlı bakterilerin sayısında
azalmaya neden olabileceğini bildirmektedir. Bu nedenle bu diyeti
uygularken Bifidobakterium infantis, Lactobacillus rhamnosus GG gibi
probiyotik takviyeleri yarar sağlamaktadır. Bunun yanında prebiyotik
etkili muz, laktozsuz süt, sert peynirler, havuç gibi besleyici
sebzeler irritabl bağırsak sendromunun dostu yiyecekler olarak
görülmektedir.
FODMAP Diyetinde Önerilen ve Sınırlandırılan Besinler
Besin Grubu
Sınırlanması gereken Besinler
Serbest Besinler
Meyve
Ogun muz, elma, armut, kayısı, vişne, kiraz, böğürtlen, mango,
nektarin, şeftali, , hurma, erik, karpuz, nar
Hama yakın muz, yaban mersini, kavun, greyfurt, üzüm, limon,
ıhlamur, mandalina, portakal, ahududu, çilek, ananas
Sebzeler
Enginar, kuşkonmaz, karnabahar, kereviz, pırasa, pancar, mısır,
sarımsak, mantar, kuru soğan, arpacık soğanı, bezelye, balkabağı
Havuç, patates, biber, brokoli, patlıcan, bamya, şalgam, salatalık,
patlıcan, zencefil, taze fasulye, marul, ıspanak, domates, kabak,
taze nane, taze roka, taze dereotu, maydanoz, pazı, semizotu
Protein kaynakları
Baklagiller, kaju, Antep fıstığı
Dana, tavuk, kuzu eti, sert kabuklu yemişler (1 avuç kadar), çam
fıstığı, yumurta, tempeh, tofu, soya
Ekmek ve tahıllar
Buğday, çavdar, arpa
Karabuğday, mısır, yulaf, darı, mısır irmiği, kinoa, pirinç,
glutensiz ekmek ve glutensiz tahıl ürünleri
Süt ve süt ürünleri
Yoğun/ koyulaştırılmış süt, süzme peynir/ ev yapımı peynir,
krema, süt, dondurma, yoğurt
Tereyağ, laktozsuz yoğurt, laktozsuz süt, diğer peynirler, pirinç
sütü, cheddar, parmesan, mozeralla tip peynirler,
Diğerleri
Bal, sorbitol ve mannitol, yüksek fruktozlu mısır şurubu, fruktoz
Akçaağaç şurubu
Düşük FODMAP diyetinin diyetisyen gözetiminde uygulanmalıdır.
Genellikle 6-8 hafta süresince uygulanılması yararlıdır ve daha
sonra yasaklanan yiyecek ve içecekler diyete kademeli olarak bağırsak
durumuna göre eklenebilir.
